Geçtiğimiz hafta da köşe yazımızda belirttiğimiz bilgilere göre, tasavvufla ilgili olarak eren, ermiş, evliya kimlikli Abdallar’ın Anadolu’daki varlıkları ve hizmetleri açıktır. Ancak bugün özellikle Türkiye’nin çeşitli bölgelerine yayılmış olmakla birlikte, İç Anadolu Bölgesi’nde yoğun nüfusları bulunan Abdal sekenesinin hepsi inanç önderi Alperenler olmadığına göre; çoğu müzisyenlikle uğraşan bu insanlar kimdir? Acaba “Abdal” adı taşıyan bir Oymak, Aşiret ve Cemaat var mıdır?
Sorunun cevabını, Cevdet TÜRKAY’ın çalışması nda buluyoruz. Bu çalışmada “Cemaatlar” bölümünde Abdal, Abdallar, Abdallı (Abdallu), Abdal Oğlanları, Abdaloğlu adı taşıyan cemaatların; Meraş (Kahramanmaraş), Tarsus Sancağı (Adana Eyaleti), Hayrabolu Kazası (Vize sancağı), İstanbul ve havalisi, Tatar pazarı Kazası (Paşa Sancağı), Rumeli, Kütahya Sancağı, Erzurum Eyaleti, Adana, Bozok (Yozgat ve Civarı), Biga, Aydın Sancağı, Çukurova, Zülkadriye Kazası (Meraş sancağı), Karaman Eyaleti, Sivas Eyaleti ve Rakka civarında yaşadıkları belirlenmiştir. Keza, Kariâbâd Kazası (Silistre Sancağı)’nda bulunan Abdalahmet Cemaatı, Adana Dünarlu Kazası (Adana Sancağı)’nda Abdâlân-ı Hacıbektaş, Sivas, Boğazlıyan Kazası (Bozok Sancağı)’nda mukim Abdallu-i Kebir ve Abdallu-i Sağir adlı cemaatların bulunduğu tesbit edilmiştir.
Bu belgeye dayalı bilginin yanında; Ak Hun Devletinin ve bugün Sincan Özerk Bölgesinde yaşayan Uygur Türklerinin Abdal olarak anıldığı, Türk dünyasında yaşayan Türk sekenesinin çeşitli alt guruplarında Abdal adıyla anılan oymak ve aşiretlerin bulunduğu belirtiliyor. Keza, Abdalların, “Türkiye’nin dışında Afganistan, Çin, Azarbaycan, Türkmenistan gibi ülkelerde de yaşamaktadırlar. Yapılan çalışmalar, bunların da aslında bazı özelliklerinin Türkiye’deki Abdallarla benzer olduğunu göstermektedir. Bu Abdallar hakkında A. D. Gülçiçek’in verdiği bilgilere göre “ilk düzenli çalışmayı yapanlar, F. Grenard (Le Turkestan et le Tibet, Leroux 1898), P. Pelliot (Les Âbdâl de Painâp, in: Journal asiatique, Xe Série, t. IX, 1907,) ve Albert v. Le Coq (Die Abdal, in: Baessler-Archiv, Band II, Leipzig/Berlin 1912) gibi batılı araştırmacılar ve şarkiyatçılardır.” şeklindeki bilgiler de Abdal adı taşıyan çok sayıda gurupların olduğunu ortaya koymaktadır.
Türkiye’de de Abdaloğlu Köyü (Divanı) Gerze-Sinop; Şedit Abdallı (Göktaş)- Ankara; Budalauşağı (Söğütlü)- Malatya; Çokça Abdal (Akgüller)- Tokat; Abdaldamı (Güzelyayla)-Tokat; Budalauşağı (Işıklı)- Malatya; Abdalan (Kaygısız)- Diyarbakır; Abdalan (Sırmalıoya)- Bingöl; Abdalbodu (Yenihayat) – Çorum gibi “Abdal” adıyla anılan yerleşim yerlerinin bulunduğunu görüyoruz.
Bunlar arasında, Sinop’un Gerze ilçesindeki Abdaloğlu Köyü (divanı)’nde, yaptığımız alan araştırması sırasında rast geldiğimiz eski bir mezarın taşında, Arap harfli Osmanlı Türkçesiyle, “Horasanlı Şeyh Şemsettin Hüseyin Efendi” yazdığı tespit edilmiştir. Buna göre Horasan Erenlerinden olduğu anlaşılan bu zatın orada bu köyü oluşturduğu ve yöre halkının horasan göçmeni Abdal sekenesinden olabileceği yolunda ipucu vermektedir.
Evet, abdallar veya Abdal olarak isimlendirilen insanların “Muhaddislik”ten “Alperenlik”e ve müzisyenliğe doğru uzayan; çok çeşitli ilişkilerle ifade edilmeye çalışılan, karmaşık bir yapı gösterdiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Ancak açık olan bir husus var ki, Horasan Erenleri diye adlandırılan “Derviş” anlamındaki “Abdallar” ile bizim asıl konumuz olan “Abdal” oymağı, aşireti veya sosyolojik cemaati kapsamına girenlerin farklı olduğu kanaatindeyiz.
Geldikleri yer (Horasan) aynı olsa dahi, Abdal toplumunun hepsinin derviş olduğu söylenemez. Derviş-Abdal durumundakilerin müzik, sema ve semahla ilgileri bulunsa da bunların müziği meslek edindikleri yolunda bir bilgiye rastlamadık.
Bizim ilgilendiğimiz Abdal sekenesi; Abdal, Abdallar, Abdallı (Abdallu), Abdal Oğlanları, Abdaloğlu adı taşıyan ve Kahramanmaraş, Tarsus, Adana, Hayrabolu, İstanbul ve çevresi, Rumeli, Kütahya, Erzurum, Bozok (Yozgat ve Civarı), Biga, Aydın, Çukurova, Karaman, Sivas ve Rakka civarında yaşayan topluluklarla; bunlarla ilintili olduğunu düşündüğümüz Kariâbâd Kazası (Silistre Sancağı)’nda bulunduğu belirtilen Abdalahmet Cemaati, Adana Dünarlu Kazası (Adana Sancağı)’ndaki Abdâlân-ı Hacıbektaş Cemaati, Sivas’ta ve Boğazlıyan Kazası (Bozok Sancağı)’nda mukim Abdallu-i Kebir ve Abdallu-i Sağir adlı cemaatlerdir. (Devam edecek.)
