Bugünkü yazıda Osmanlı İmparatorluğu’nun 14. Padişahı 1. Ahmet (1603-1617) dönemi kanunnamelerinde Harput ve çevresi var. Yazıyı yazım hataları, yazım biçimi olduğu gibi korunarak sunuyor, o dönem yönetsel olarak Diyarbakır’a bağlı yöremizle ilgili bu bilgilerin ilginizi çekmesini umuyorum:
OSMANLI’DA YÖREMİZİN İDARİ YAPISI
I.AHMED DEVRİ KANUNNÂMELERİ
(KAVÂNÎN-İ ÂL-İ OSMAN DER MEZÂMÎN-İ DETER-İ DÎVÂN)
EYÂLET-İ DİYÂRBEKİR
On dokuz sancakdır ve beş hükûmetdir. Zikr olunan on dokuz sancağın on biri Osmanlı Sancağıdır, sâir memâlikde (diğer memleketlerde) olduğu gibi: Sekizi Ekrâd Beğleridir. Hîn-i fetihde (fetih sırasında) gerçi sancak tarikiyle verilmişdir ve sancak i’tibâr olunur. Lâkin yurdluk ve ocaklık üzere olub azl ü nasb (azil ve atama) kabul etmezler; fevt olduklarında (ölümlerinde) vâli arzıyla oğullarına verilür. Harice verilmez. Lâkin sair sancaklar gibi ebvâb-ı mahsûlâtı (hane ürünü) tahrîr ü defter olunub içinde ze’âmet ve tîmâr vardır.
Sefer-i hümâyûn oldukda zu’amâ (zeamet sahipleri) ve erbâb-ı tîmârı ve alay beğisi ile sancak beği olan sâir sancaklar gibi beğlerbeğisi ile konub göçüp bayrağı altında sefer hizmedin edâ ederler. Fermân olunan hizmete gelmezler ise, sancağı oğluna veya akrabasına verilür.
Amma hükümetler tahrîr (vergi yazımı) olunmamışdır ve içinde ze’âmet ve tîmâr yokdur. Hâkimleri mülkiyyet üzere zabt ve tasarruf ederler; mefrûzü’l-kalem (sınırlı sayıda) ve maktû’u’l-kadem (belli ölçüde) olup evbâb-ı mahsûlâtı (hane ürünü) her ne ise hâkimleri mutasarrıfdır.
A) OSMANLI SANCAĞI BUNLARDIR Kİ; ZİKR OLUNUR: Harpurt, Ergani, Siverek, Nusaybin, Hâsankeyf, Si’ird, Çemişgezek, Meyyafarikin, Habur, Sancar, Habur.
B) YURDLUK VE OCAKLIK TARİKİYLE TASARRUF OLUNAN EKRÂD SANCAKLARI BUNLARDIR Kİ; ZİKR OLUNUR: Sağman, Kulb, Mihrani, Tercil, Atak, Pertek, Çabakçur, Çermik.
C) MEFRÛZ’ÜL- KALEM VE MAKTÛ’UL-KADEM OLUB HÜKÜMETLE OLAN BUNLARDIR; ANLARA HÂN YAZILUR: Hükmet-i Cezire, Hükmet-i Eğil, Hükmet-i Palu, Hükmet-i Hazzo.
NOT: Prof. Dr. Ahmed Akgündüz’ün “Osmanlı Kanunnâmeleri” isimli yapıtından alınmıştır. 9/1.kitap.
