Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı filmi bazı kişilerce tartışma konusu olmuştur.
Türk sinemasının başlangıcı kabul edilen Osmanlı dönemi olarak görülen film 93 Harbi'nin anısına Ruslar tarafından inşa edilen Ayastefanos Abidesi’nin yıkılışının konu edinir. Film Avusturya-Macaristan şirketi Sascha Film'in teknik desteğiyle Osmanlı ordusu adına 150 metrelik filme siyah-beyaz olarak çekilmiştir.
Filmin özgün adı “Moskof Heykelinin Tahribi”dir. Film, 1953 de yönetmen, senarist, oyuncu, yazar ve sinema tarihçisi olan Nurullah Tilgen tarafından ilk Türk filmi olduğu ortaya atılır. Filmin hiçbir kopyasının bulunamaması, varlığına dair somut bir delilin olmaması bu iddiayı diri tutar. Sungu Çapan’a göre de Uzkınay’ın iki kızının dahi hiç seyretmediklerini yazısında belirtir.
“Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı” bir Türk eliyle çekilmesi istenir. Bunun üzerine araştırma yapılır. Daha önce sinema işlerinde çalışmış, o tarihte yedek subay olan Fuat Uzkınay'ın bu filmi çekmesi istenir.
Fakat Uzkınay göstericiyi çok kullanmış olduğu halde alıcıyı hiç kullanmamıştı. Bunun üzerine Sacha-Messter'in adamları Uzkınay'a birkaç saat içinde alıcının nasıl kullanılacağını gösterdiler. Uzkınay, alıcıyı anıtın birkaç metre ötesine yerleştirdi. Böylelikle 14 Kasım 1914 Cumartesi günü film çekilmiş oldu. Aradan yıllar geçer ve bu filimle ilgili tartışmalar başlar.
Filimle ilgili ilk iddia 1970 yılında Nijat Özön tarafından dile getirilir. Özön, “K.K. Foto-Film Merkezi'ndeki katalogda bu ad altında kayıtlı filmin bununla hiçbir ilgisi yoktur.” der.
Uzunkay 1953'te Foto Film Merkezi'nden yeni emekliye ayrıldığı sırada Tilgen’le yaptığı konuşmada bu filmin merkezde bulunduğundan hiç söz açmamıştır. Diğer filmlerin resimlerini Merkez'in arşivindeki kopyalarından sağlayabilmesine rağmen Uzkınay bu filmin hiçbir fotoğrafını vermemiştir." Üstelik filmi izlediğini iddia eden tanıkların olmasına rağmen filimle ilgili şüpheler giderilmiş değildir. Sinema tarihçileri de filmin gerçekten çekilip çekilmediği konusunda hemfikir değillerdir.
İlk Türk filmiyle ilgili olma iddiası da tartışmalıdır. Farklı kesimlere göre çekilen ilk Türk filmi “İp Eğiren Kadınlar” veya “Büyükanne Despina” filmi olduğudur.
“İp Eğiren Kadınlar” veya “Yün Eğiren Kadınlar”, Manaki Kardeşler tarafından çekilen belgesel filmdir. Film,1905 veya 1907 yılında sessiz ve siyah-beyaz olarak çekilmiştir. 1 dakikalık film, Yunanistan'da yer alan
2 / 2
Avdella'daki kadınların gündelik görüntülerinden oluşur. Bazı sinema tarihçileri tarafından ilk Türk filmi olduğu öne sürülmektedir.
Diğer iddia edilen ilk Türk filminin adı ise “Büyükanne Despina”dır. Bu belgesel film de “İp Eğiren Kadınlar” filmini çeken Manaki Kardeşlerdir ve 1905 yılında çekilmiştir. Filmin konusu ise Manaki Kardeşlerin kendi büyükanneleri 114 yaşındaki Despina'yı anlatır.
