Tomisa Kalesi Elazığ ili Baskil ilçesi Topaluşağı köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Kömürhan Köprüsü’nden itibaren sağ kısımdan içe doğru yaklaşık olarak 800 metre iç kısımdadır.
Kale, Fırat’ın güzelliğini eşsiz bir şekilde görebilen bir noktada konumlanmakla birlikte sarp bir kaya üzerinde yapılanmıştır.
Tomisa Kalesi Urartular döneminde inşa edilmiş olup üç bin yıldan fazla tarihi geçmişe sahiptir.
Kaleyi asıl önemli kılan tarafı ise buranın Urartuların batıdaki en son noktası yani en son yapısı olmasıdır. Şöyle ki Urartular Fırat’ın ötesine geçememişlerdir.
Habib Uşağı köyünde Kral Haldi’nin Melitialılar zaferinden sonra yazdırdığı çok önemli bir kitabe ise kalenin hemen alt kısımlarında yer almakta idi. 1987 yılı Karakaya Baraj Gölü’nün yapımı ile büyük bir kaya parçasına yazılı 3500 yıllık kitabe Fırat’ın suları altında kalmıştır. (1)
Kitabenin bir kısmında şu ifadeler yer almaktadır;
‘’Tanrı Haldi ilerledi, onun silahları öldürücüdür.
Şahu'nun oğlu Melitihalilerin kralı Hilaruada
Argişti'nin oğlu Sarduri’nin önünde baş eğdi
Haldi güçlüdür, Haldi’nin silahları güçlüdür
Argişti'nin oğlu Sarduri ilerledi Sarduri şöyle der!!
Fırat pürüzsüzdü, durgundu
Oradan karşıya geçen hiçbir Urartu kralı yoktu.
Ben Tanrı Haldi’ye dua ettim, Urartu Tanrıları Teişeba'ya Şivini’ye dua ettim. İstekte bulundum. Tanrılar beni dinlediler. Bana yol açtılar Tumişki önünde askerlerimin arasında karşıya geçtim.
Aynı günde ülkeye doğru ilerledim. Kawala'nın Güneyini aldım.
Melitia'nın Kuzeyinde dağlık bölge olan Karnişi'ye dek vardım.
Zabşa'nın gerilerindeki Muşani'ye dek gittim. On dört kale ve yetmiş kenti bir günde ele geçirdim.
Kaleleri yerle bir ettim, kentleri yıktım. Elli savaş arabası ele geçirdim.
Savaştan dönerken tahkim edilmiş olan Hilaruada'nın Kralı kenti Sase'yi muhasara ettim, savaşla aldım. Eşya, erkek, kadınları oradan alıp yurduma getirdim.
Sarduri şöyle der: İçeri girip emrettim. Melitia muhasara edilsin. Hilaruada geldi, önümde ayaklarıma kapandı ve kendini affettirmek istedi.
Merhamet gösterdim altın, ganimet ve eşyayı Urartu'ya taşıdım.
Onu vergiye bağladım.
Dokuz kaleyi o ülkeden ayırıp kendi topraklarıma kattım.
Huzana, Yaurani, Timuşki, Wasini, Maniuni, Arusi, Qulbitarrini, Taşe
Qurena'nın Taşesi, Meuiani, Haldi'nin yüceliği ile Argişti oğlu Sarduri güçlü kraldır, yüce kraldır. Urartu'nun kralı'dır. Tuşpa şehrinin prensidir.
Sarduri der ki: Her kim bu yazıtı tahrip ederse, her kim suç işlerse her kim saklarsa, her kim başkasına bunları yaptırıp gel tahrip et derse Tanrı Haldi, Tanrı Teişeba, Tanrı Şivini ve bütün Tanrılar onu güneşin altından yok etsinler. (2)’’
Urartuların Fırat’a miras olarak bırakmış olduğu tarihi kitabede bu ifadeler yer alıyordu.
Tomisa Kalesi, tarihi öneminin yanında doğal güzelliği açısından da çok estetik bir yer olan bir yapıdır. Daha önce gerçekleştirmiş olduğumuz kamp dönemlerinde gördük ki burası Anadolu’da güneşin doğuşunun izlenebileceği en güzel yerlerden biridir.
(1) Aygün ÇAM, Tarihi Ve Kültürel Varlıklar Açısından Baskil, Platanus Yayınları, 2020.
(2) Kemalettin KÖROĞLU, URARTU KRALLIĞI DÖNEMİNDE ELAZIĞ (ALZİ) VE ÇEVRESİ, Arkeoloji Yayınları.
