Uyaran: Çocuğun sosyal çevresinden maruz kaldığı her şeydir.
Çocukların tüm uyaranları almaya en duyarlı olduğu yaş aralığı 0-3 yaş yani temel güven ve özerklik dönemini kapsayan süreçtir. Bu yaşlar arasında çocuğa ne kadar çok doğal uyaran (teknolojiden uzak) verilirse çocuğun gelişimindeki etkisi de o kadar artacaktır.
Uyaran eksikliği: 0-3 yaş arası dönemde çocuğun tüm uyaranlara sınırlı bir şekilde maruz kalmasıyla ortaya çıkar.
Çocuğun doğumdan sonra temel güven duygusunu kazanmak için ebeveyninin bakımına ihtiyacı vardır. Bakım ihtiyacı minimum (bakın minimum diyorum 😊) 1(bir) yaşa kadar aralıksız olarak anne-baba tarafından karşılanması gerekir. Anne-baba tarafından ihtiyacı tutarlı ve zamanında giderilen çocuğun öncelikli olarak duygusal uyaranları karşılanmış olur. Fakat sürekli bakıcı değiştiren, ihtiyaçları zamanında karşılanmayan ve teknolojik aletler karşısında zaman geçiren çocukların bu durumla karşı karşıya kalması daha yüksek bir oranla mümkün hale gelmektedir.
Yapılan birçok araştırmada uyaran eksikliği yaşayan çocuklarda zeka geriliğinin daha fazla olduğu görülmüştür. Belirtilen (0-3 yaş) dönemde çocuğun yaşına ve seviyesine uygun uyaranların verilmesi, çocuğun zekasını ve öğrenme kapasitesini arttırmaktadır.
Birçok araştırma da dikkatimi çeken sonuçlara göre sevgi evlerinde yaşayan çocukların, ebeveynleriyle beraber yaşayan çocuklara göre uyaran eksikliğinin daha fazla zihinsel gelişimin ise daha düşük olduğu gözlemlenmiştir. Bu demek oluyor ki çocuklarımızın anne-baba bakımına ve sevgisine olan ihtiyacı onların bütünsel açıdan iyi olma hali üzerinde etkisi paha biçilemez.
Genel tabirle uyaranlar nedir derseniz hemen şöyle izah edelim. Sevgili okurlarım uyaran sadece yavrum bu kedi, bu kaşık, bu mama, bu meme demek değildir.
Neler Olumlu Uyarandır?
· Çocuğunuzu her ağladığında, onun ihtiyaçlarını anlayıp hemen gidermeniz çocuğunuza vereceğiniz güven duygusudur. Çocuğunuz siz ne kadar böyle düşünemez deseniz de şunu diyecektir: Benim anne-babam ben her ihtiyaç duyduğumda benim yanımda ve benim ihtiyaçlarıma cevap veriyor. Ben anne-babama güvenebilirim. Onlar bana güven ve konforlu bir alan sağlıyor.
· Tebessümle çocuğunuzun yüzüne bakıp ona sevginizi hissettirmenizdir.
· Kendi başına yemek yemesi için cesaretlendirmek ve onu desteklemektir.
· Kızdığınızda, üzüldüğünüzde, yorgun hissettiğinizde ve de ‘hayır’ tabirini kullanmak istediğinizde jest ve mimiklerinizden bunu anlayabilmesidir.
· Onunla oyunlar oynayıp ona her durumda kendini değerli hissettirmektir.
· Onunla etkinliklerde eğlenceli vakit geçirmektir.
· Çocuğuna ilk ve en kalıcı öğretileri sunacak öğretmeni olduğunun bilincinde olup sağlam temeller atmak için karşılıklı harcanılan çabadır.
· Her gece ninniler ve masallar eşliğinde birlikte uykuya kalmaktır.
· Beraber sorumluluk alıp o sorumlulukları yerine getirmektir.
· Problem durumlara çözümler üretebilmektir.
· Çocuğunuzla sürekli iletişim halinde olup yetişkin dilini kullanabilmek ve çocuğun kelime hazinesini genişletmektir.
· Çocuğunuzla iletişim kurarken mutlaka onun göz seviyesine inip göz kontağı kurmaktır.
· Çocuğunuzun yeni şeyler keşfetmesine olanak tanıyıp merak duygusunu uyandırmaktır.
· Onu her durumda koşulsuz sevgi ile kabul etmektir.
Neler Olumsuz Uyarandır?
· Yorulduğu için ve de bebekli bir düzene alışamadığı için sürekli şikayet eden ebeveynler olumlu bir uyaran değildir. (Çocuklar her yaşta tüm duyguları hissederler. Amannnnn canımmm daha yaşına girmemiş bir bebek ne anlar diyorsanız, Freud amcamızın bilinç dışı kuramını bir araştırın derim 😊).
· İhtiyaç duyulan zamanında karşılanmayan bakımın tutarsızlığı olumlu bir uyaran değildir.
· Anne-baba dışında sürekli bakım verenin değişmesi olumlu bir uyaran değildir.
· Aşırı koruyucu yaklaşıp çocuğun yeni şeyler keşfetmesini sınırlamak ve özerklik duygusunu zedeleyerek her şeyi ebeveynlerinin yapması olumlu bir uyaran değildir.
· Çocuğu çok erken yaşta televizyon, tablet, telefon gibi teknolojik aletlerle tanıştırıp onlarla çok fazla zaman geçirilmesine müsamaha göstermek olumlu bir uyaran değildir.
· Çocuğunuzla iletişimde sürekli anne dili kullanmak olumlu bir uyaran değildir. (Yanlış ve eksik tabir edilen nesne isimlerini düzeltmeden kullanmak).
· Teknolojik aletlerden ninni- şarkı açmak olumlu bir uyaran değildir.
(Lütfen çocuğunuza kendi sesinizle ninniler ve şarkılar söyleyin. Anne-baba sesindeki duyguyu sizden başka kimse veremez.)
· Çocuğun sürekli aynı ortamda (ev) bulunması ve sosyal deneyimlerden uzak tutulması olumlu bir uyaran değildir.
· Çocuğun hiçbir aile büyüğüyle ve de akranıyla bir araya getirilmemesi, tek başına büyütülmesi olumlu bir uyaran değildir.
Uyaran Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
· Çocuğun göz temasını sadece istediği zaman kurması fakat bunun da çok sınırlı olması.
· Sosyal ve yeni durumlara adaptasyon sağlamada güçlük yaşaması.
· Israrlı bir şekilde teknolojik aletlere ilgisinin olması.
· İstenilen nesneyi parmakla gösterememe ve işaret yöntemini kullanamaması.
· Konuşmada gecikme ve konuşma geriliği yaşaması.
· Akranlarıyla oyun ve iletişim kurmada zorluk yaşaması.
· Anlatılanı idrak edip harekete geçmede ağırkanlı davranması. (Yönergeleri anlayamaz ve uygulayamaz).
· Anladığı yönergeleri uygulamamak için aşırı inatlaşması.
· Sık sık öfke problemleri yaşama ve öfkesini kontrol etmede zorlanması. (İstekleri olmadığında şiddetli ağlamanın yanında sert davranışlarda görülür).
· Kısacası ve de haliyle gelişiminde gerilikte görülür.
DİPNOT: Uyaran eksikliği belirtileri sıklıkla otizm ile karıştırılır fakat uyaran eksikliğinin nedenleri net olarak bellidir. (Yukarıda açıkladığım nedenlerdir).
Uyaran eksikliği çocukların gelişimlerinin duraklamasına ve akranlarından geri kalmasına sebep olan bir sorundur. Bu sorunu erken fark edip iyi bir aile-çocuk eğitimi ile gerekli uyaranlar verilirse yaşıtları ile olan fark durum kolaylıkla kapanacaktır.
Fakat otizmin nedeni kesin olarak bilinmez ve de doğuştan sahip olunan nörogelişimsel farklılık sonucu daha en başından uyaran eksikliğinden ayrılır.
Uyaran eksikliğini tedavi edecek bir ilaç bulunmamaktadır.
Eğer ilaçların tedavi edici gücüne çok fazla inanıyorsanız ben size kesin bir ilaç söyleyeyim. Çocuklarınızı çok sevin çocuklar çok sevince şımarmaz tutarsızlık hissedince şımarır. Çocuklarınızla doğal bir ortamda doğallıkla zaman geçirin. Zorlayan ekonomik nedenlerden dolayı anne-baba iş hayatında aktif olarak faaliyet gösterdiği için çocuğuyla yeterince zaman geçiremiyor. Anne- babalar teknolojik aletlerin 0-3 yaş aralığında bilgilendirici ve destekleyici gücüne inandığı için erken buluşma ayarlıyor. ☹Ve farkında olmadan ‘Abiye Kuzu’ gibi teknolojik aletler en büyük öğretici olarak görülüp çocuğun eğitimine en büyük zarar veriliyor. Hoş artık eşler teknolojik aletler yüzünden birbiriyle aynı evin içinde zaman geçiremiyor da neyseeee.
Ancak uyaran eksikliği yaşayan çocukta günlük aktivitelerini engelleyen öfke krizleri yaşanıyorsa çocuk psikiyatristinden destek alınarak ilaç kullanılabilmektedir (Aile tercihine bağlı). Fakat ilaçlar konusunda dikkatli olunmalıdır. Dolayısıyla doktor reçetesi dışında bilinçsiz bir şekilde ilaç kullanılmamalıdır.