İşlevselliği tartışmalı hale gelen bir kurumdan verim alınamıyorsa ya kaldırılmalıdır ya da etkin hale gelecek düzenlemelere tabi tutulmalıdır.
Köy Kanununa göre “Muhtar, köyün başıdır. İşbu kanuna göre köy işlerinde söz söylemek, emir vermek ve emrini yaptırmak muhtarın hakkıdır. Muhtar Devletin memurudur.” şeklinde tanımlanan muhtar, anlamı itibariyle "Seçilmiş kişi" olarak belirtilmekle beraber bir köyün ya da mahallerin yönetiminden sorumlu kişi olarak kabul görür. 5 yıllık görev süresi olan muhtar, köy ve mahallelerde tüzel kişiliği temsil eder.
31 Mart 2024 tarihinde gerçekleşen yerel seçimlerde, Türkiye genelinde 32.238 mahalle ve 18.278 köy olmak üzere 50.516 muhtar görev yapmaya başladı. Her bir muhtarın maaşı 2024 yılı itibariyle 17.002 TL. Diğer kalemleri hesaba katmadan sadece maaş maliyeti devlete 14 milyar Türk lirasının üzerinde.
Muhtarlar seçim ile göreve gelmeleri dikkate alındığında yürütme ve yönetim görevini yerine getirmektedirler. Mevzuatın vermiş olduğu yetkiler dahilinde hareket etmektedirler. Muhtarların görevlerinin başında görev yaptıkları köy ve mahallelerde oluşan evlilik, doğum ve ölüm gibi durumların kayıt altına alması gelmektedir. Bunlar ile halkı kanunlar hakkında bilgilendirme işlemleri de muhtarın işi olmaktadır.
Kurumlar bireylerin ihtiyaçlarını karşılama amacıyla ortaya çıkmıştır. Kurumlar toplumda belli bir düzen, davranış biçimi oluşturarak bireylere kolaylık sağlar ve yön gösterirler. Onların hem grup içerisinde hem de bireysel olarak bir davranış şekli benimsemesine yardımcı olurlar. Ama bunun yanı sıra kurumlar değişime karşı dirençli olduklarında yeniliklere kapalı hale gelirler.
Günümüz gelişen teknolojisi ve dijitalleşen devlet hizmetlerini de dikkate aldığımız vakit, muhtarın birçok görevleri artık muhtara ihtiyaç olunmadan yerine gelmektedir. İdari birimler arasında en küçük birim olan muhtarlık birimi ihtiyaç olunan bir kurum olmaktan çıkmaktadır. Özellikle mahalle muhtarlıklarının varlığı tartışmalı hale gelmiştir. Günümüz koşulları ve yakın zaman itibariyle köy muhtarlıklarının varlığına ihtiyaç olunmaya devam edilecektir.
Ancak idari birimler arasında en küçük birim olan muhtarlığın köylerde eskiden bucak olarak bulunan idari birimlerde toplanması adem-i merkeziyet açısından en küçük birim haline gelebilmesi tartışılmalıdır.
Şöyle ki, kriterlerini coğrafi, ekonomik ve güvenlik unsurları ile nüfus yoğunluğu sınırı dahilinde hizmete erişim bakımından yeniden bir haritalandırma ile belirlenecek bir alan oluşturulmak üzere bir araya gelen köylerden oluşan bucaklar oluşturulmalı ve köy muhtarlıkları kaldırılarak bu bucaklara yine seçimle gelecek bir bucak muhtarı veya bucak başkanı adı altında bir idari yapı birimi teşkil edilmelidir. Bu yeni birimin köylerden temsilcisi olacak bir ihtiyar meclisi ve karar alma mekanizması oluşturularak mevzuatta düzenlenmelidir.
Mahalle muhtarlıklarının ise artık işlevsel hali kalmadığını değerlendirmekteyim. Bunun yerine belediye meclislerinde üye sayısını mahalleleri de temsil edebilecek sayıya ve konuma getirecek bir düzenleme ile daha sağlıklı bir yapı olacaktır.
Böylelikle vatandaşlar yenilenmiş bir idari yapının hizmetlerinden daha etkin yararlanma imkanı bulacak hem de devletin mali politikasında başka hizmetleri yerine getirmek için bütçe tasarrufu yapmış olacaktır.