Yücel ÇAKMAK -Türkülere ve maniler konu olan kenarları oyalı mendiller aynı zamanda sevdalılar için bir aşk sembolüdür…
Elazığ’da iğne oyası yazma kenarlarından başka, ince kumaşlardan yapılan mendil kenarlarına da yapılmaktadır. Mendil kenarları, yazmalarda olduğu gibi tane tane değil de su şeklindedir.
Harput geleneklerinde ise ipek mendil oyalarının ayrı bir özelliği vardır. Kenarları oyalı mendiller aynı zamanda sevdalılar için bir aşk sembolüdür. Sevgililer en nadide oyalarla süslü, değerli mendillerini birbirlerine göndererek, duygu ve düşüncelerini ifade ederler ve bununla ilgili maniler okurlardı.
Aşağıdaki maniler buna en güzel örneği oluşturmaktadır.
Mendilin işle yolla
İşle gümüşle yolla
İçine bir elma koy
Elmayı dişle yolla
Mendilim oyalıdır
Sevdiğim buralıdır
Geçme kapım önünden
Yüreğim yaralıdır
Maniler Harput Yollarında adlı kitaptan alınmıştır.
KARA MENDİLLER
Hiç dikkatinizi çekti mi bilmiyorum ama mendiller hep kare şeklinde üretilir. Gerek kağıt olsun gerekse, kumaştan yapılsın mendillerin eni ve boyu hep eşittir. Tabii ki bu bir tesadüf değildir mendilin geçmişi yasalara dayanır. Fransa'da yayınlanan bir kararname ile kare üretildi ve hala kare olarak kullanılır. Mendilin Arapça anlamı, yer değiştirmek olsa da hiç kimse bunun neden olduğunu sorgulamadan kullanır.
Mendil cebinizde taşıyıp bir şeyleri silmek için üretilmedi. O zamanlar mendiller sosyal bir sınıf özelliği taşırdı.
Tabii bunlardan kaynaklı olarak zamanla mendil dili gelişti.
*Vedalaşırken sallanan mendil, sana sadık kalacağım anlamına geliyordu.
*Camdan sarkıtılan mendil, şu an ailemin yanında gözetimdeyim anlamındaydı.
*Kendisine bakıldığını gören kadın veya erkek tesadüfen mendilini kendi önüne düşürünce benim kalbim başkasında demek oluyordu.
*Fakat bazı anlarda ise pencereden savrulan mendil ona aşkını ilan etmek ve savrulan mendili alan kişide aşkına cevap vermek anlamında idi.
*Osmanlıda mendillerin rengi önemli idi. Beyaz olan mendil "seni çok seviyorum" demek, Kenarları mor mendil "çok çapkınsın" demek, eflatun mendil yarın penceremin önünden geçiniz demek, mavi mendil ise bugün çok hüzünlüyüm demek, sarı mendil ise hastayım demekti.
Eski zaman insanlarının statü olarak gördüğü kumaş mendiller günümüzde artık bir nostalji.
MENDİLİN TÜRK TARİHÇESİ
Ortaçağ’da Uygurların yaptığı duvar resimlerinden, Dede Korkut masallarına, X. asırdaki Dîvânu Lugâti't-Türk’e kadar nice vesika, öteden beri Türkler arasında mendilin itibarını gösterir. Öyle ki zamanla bir “Türk Mendil Kültürü” bile teşekkül etmiştir. Bazı minyatürlerde, Osmanlı padişahları elinde mendil ile tasvir edilir. Ecnebi misafirlere verilen hediyeler arasında, işlemeli mendiller de vardır. Ramazan ayında, dört bir tarafına Kur’an ayetleri işlenmiş kıymetli mendiller, içlerine şeker doldurularak halka dağıtılırdı. Topkapı Sarayı’nda XVI. asırdan kalma (aşağıda görüldüğü gibi Ödemiş işi ve Hesap işi) Osmanlı mendilleri teşhir edilmektedir.
MENDİLDE BAYRAM HARÇLIĞI
Bir de bizim kültürümüzde, henüz bayramlaşma adetinin bitmediği dönemlerde, büyüklerimiz bayram parasını Türk kültürünün güzel bir geleneği olarak, mendil arasında verirlerdi. Son derece güzel, dantelli, nakışlı ince keten mendillerden hediye ederlerdi.
MENDİL TÜRKÜSÜ
Elazığ kültüründe de yer teşkil eden oyalı mendiller için türküde derlenmiştir. Merhum Enver Demirbağ’ın derlediği “Mendilim İşle Yolla” türküsü hala beğenilerek dinlenmektedir.
Mendilim İşle Yolla
Mendilim İşle Yolla
İşle Gümüsle Yolla
Diyar Yar Haldan Bilmez Diyar Yar
Söz Anlamaz Ne Çare
İçine Beş Elma Koy
Birini Dişle Yolla
Diyar Yar Halden Bilmez Diyar Yar
Geçti Ömrüm Ne Çare
Mendilim İri Dallı
Ucunda Lira Bağlı Diyar Yar
Haldan Bilmez Diyar Yar
Söz Anlamaz Ne Çare
Her Kime Gönül Versem
Yar Başım Sana Bağlı Diyar Yar
Haldan Bilmez Diyar Yar
Geçti Ömrüm Ne Çare
Kara Taş Boyanır Mı
Öpsem Yar Uyar Mı
Diyar Yar Halden Bilmez Diyar Yar
Söz Anlamaz Ne Fayda
Sen Orada Ben Burada
Buna Can Dayanır Mı
Diyar Yar Halden Bilmez Diyar Yar
Söz Anlamaz Ne Çare
