Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) 2023 yılına ilişkin vergi beyanlarını açıkladı. Buna göre, 2023 yılı vergilendirme döneminde, 4 milyon 541 bin 644 mükellef tarafından yıllık gelir vergisi beyannamesi verildi. Bir önceki yıla göre tahakkuk eden vergi toplamı yüzde 92.44 oranında artarak 205.5 milyar lira olarak gerçekleşti. 2023 dönemi için her bir mükellef ortalama olarak 150.265 lira matrah (net gelir) beyanında bulunurken, bunun üzerinden ortalama 45.255 lira gelir vergisi ödedi. Yani gelir vergisi mükellefleri 2023 yılında aylık ortalama 12.522 lira gelir beyan etmiş oldular. Bu da, gelir vergisi mükelleflerinin 2023 yılında ortalama aylık asgari ücretin bile altında veya bir emekli maaşına dek gelen aylık gelir beyan etmiş olmaları anlamına geliyor.
Bu tablo gelir vergisi ödeyenlerin ücretliler yani çalışanlar olduğunu ortaya koymaktadır. Türkiye’de 2023 yılında her 100 lira gelir vergisinin yüzde 92.1 lirası kaynakta, yani hizmet veren veya çalışana ödeme yapılırken ödemeyi yapan tarafından kesilerek vergi dairesine ödenmiştir. Kaynakta kesilen gelir vergisinin yüzde 92.1’inin yüzde 62.3’ü ücret geliri elde edenlerden kesilen gelir vergilerinden oluşmuştur. Bir başka deyişle, 2023 yılında ücretliler için verişen muhtasar beyanname ile bildirilen gelir vergisinin önemli bir kısmı ücretlilerin ödediği gelir vergisidir. (*)
Katma Değer Vergisi (KDV) ve Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) gibi vergilerin uygulanmaya başlamasından sonra gelir ve kurumlar vergisi gibi gelire dayanan dolaysız vergilerin yerini bu dolaylı vergiler aldı. Vergi gelirlerinin neredeyse üçte birini KDV oluşturuyor. KDV’den sonra en büyük dolaylı vergi kaleminin ÖTV olduğunu görüyoruz. Diğer dolaylı vergilerle birlikte vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin payı üçte ikilere ulaşıyor. Her 100 lira vergi gelirinin 72 lirası tüketim vergilerinden karşılanıyor.
Vergi adaletinin sağlanabilmesi için dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payının azaltılması gerekiyor. 2023 yılında her bir mükellefin ortalama olarak asgari ücret veya bir emekli maaşı düzeyinde gelir beyan etmiş olması vergi sistemimizin adil olmadığını, bir başka deyişle çelişkisini ortaya koyuyor. Bu durum çok eski yıllarda, örneğin 1980 veya 1990’larda da aynı olduğu ve değişen bir şeyin olmadığı gerçeğini gösteriyor. Çözüm yasaları değiştirmek yerine vergi uygulamalarının doğru yapılmasından geçiyor. Özellikle mükellefleri doğru ve gerçek beyana yönlendirme yerine asgari vergi alma düzenlemeleri ile sorunlara çözüm aranması doğru bir yaklaşım olmayacaktır.
Kaynakça :
(*) GİB 2023 Faaliyet Raporu