ELAZIĞ’IN YABANCI OKULLARI / AYGÜN ÇAM
Osmanlının son dönemlerine doğru yani 19. yüzyıl başlarında Anadolu’nun farklı yerlerinde yabancı okullar varlıklarını göstermeye başlamıştı. Bu okullar açılırken genel anlamda gelişmişlik gösteren, farklı sosyolojik yapıya sahip olan şehirlerin seçilmesi tercih edilirdi. (1)
Osmanlı İmparatorluğu sınırlarında 1824 yılında İstanbul ve Beyrut’ta açılan yabancı okullardan sonra 1840 yılında Elâzığ’da, o dönemki ismiyle Mamaurat-ül Aziz vilayetinde ilk yabancı okul açılmıştı.
Yine aynı yıllarda Harput’a bağlı olan Hüseynik, Hulvenk, Sürsürü, Kuyulu köylerinde birer okul bulunduğu gibi, Harput’un merkezinde altı tanesi iptidaî, bir tanesi de Rüştiye olmak üzere yedi tane okul bulunuyordu. Bunlar bölgede yaşayan Süryani ve Ermeni cemaatlerine aitti. Yabancıların bizzat kendileri tarafından kurulan Amerikan Koleji (1859), Fransız Koleji (1869) ve Alman Mektebi (1895) olmak üzere üç büyük okulları bulunuyordu. Bu okullar I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar varlıklarını sürdürmüşlerdi.
Yabancı okullar Harput’ta kültürel, sosyolojik ve ekonomik anlamda izler bırakmıştır. O dönemdeki şartlar göz önünde tutulduğunda pedagoji okulunun bulunması, senfoni orkestrasının olması, bandoların yer alması, günlük - haftalık çıkan gazete ve matbaaların yayın yapmaları bu izlerden bazılarıydı. Ayrıca yürütülen misyonerlik faaliyetlerinin çalışmaları sonucunda, okulların etkin olduğu dönemlerde Harput’tan Amerika’ya yoğun bir iş göçü de yaşanmıştır. Bin bir türlü umutla Amerika’ya yerleşen Harputlular yeni bir hayata yelken açmışlardı. Ekonomik anlamda ilerleme sağlayıp kalanların yanı sıra döviz biriktirip memlekete geri dönenler de mevcuttu.
Yaşanan göç kültür ve sanata da yansımıştır. Neden Geldim Amerika’ya adlı şarkı, Harput’ta Bir Amerikalı adlı tiyatro oyunu gibi sanatsal etkinlikler bu yaşanan göçün neticesinde kaleme alınmıştır. Harput ile bağlarını koparamayan hemşerilerimiz, Amerika’da bulunan ses kayıt stüdyolarında Harput musikisine ait eserleri kayıt altına alıp taş plak haline getirmişlerdir. Bu kayıtlar Harput müziğinin ilk kayıtlarıydı.
Harput genel anlamda kadim bir yerleşkedir. Ancak yabancı okulların kapatılması, Amerika’ya yapılan göçler, Ermeni tehciri gibi bazı başlıklar şehrin Harput’tan mezire’ye yani bugünkü Elâzığ kent merkezinin bulunduğu ovaya inişine sebebiyet vermiştir. 100 yıl önceki büyük ihtişamı bulunmasa da Harput bugün Anadolu’da ender bulunan bir açık hava müzesi konumundadır. (2)
(2) www.yenicaggazetesi.com/ Harput’ta Amerikan okulları ve Ermeniler.
Amerikan Misyonerlerin Harput’taki faaliyetleri. Prof. Dr. Orhan KILIÇ. www.isamveri.org