Kıymetli TURAN Gazetesi okurları, Uluslararası Enerji Ajansının yayınlamış olduğu Dünya Enerji Görünümünü 2023’ünin bazı kesitlerini sizler için özetlemeye çalıştım.
Ekonomik büyüme ve nüfus artışı, görünümün altında yatan iki temel güçtür: küresel ekonominin 2050 yılına kadar yılda ortalama %2,6 oranında artacağı, küresel nüfusun ise bugün 8 milyardan 2050 yılında 9,7 milyara çıkacağı varsayılmaktadır. Enerji sektörü son yıllarda önce Covid-19 salgını, ardından Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin yol açtığı küresel enerji kriziyle sarsıldı. Her ikisi de son derece yıkıcıydı. Her ikisinin de enerji piyasaları üzerinde etkileri oldu ve birçok enerji üreticisi ve tüketicisinin değişken yakıt ve elektrik fiyatlarından zarar görmesine neden oldu. Bu etkiler, politika yapıcıların, bir yandan temiz enerji teknolojilerine geçiş zorunluluğuyla yüzleşirken, bir yandan da enerji güvenliği ve karşılanabilirliğine yönelik riskler de dahil olmak üzere, acil etkileri azaltmaya ve gelecekteki zayıf noktaları ele almaya yönelik bir dizi tepkisine yol açtı. Bu yanıtların sorunun boyutuna uygun olup olmadığı bu Dünya Enerji Görünümün temel sorusudur. Gelecek nesiller geriye dönüp baktığında, 2020-2023 yılları arasındaki uzayan kriz, dünyanın enerji sektörünün karşı karşıya olduğu birçok riske karşı kararlı adımlar attığı bir an olarak mı görülecek, yoksa buna verilen tepki kaçırılan başka bir fırsat olarak mı görülecek?
2023'teki bazı önemli trendler statükonun devam ettiğinin altını çiziyor. Yıl ortasına gelindiğinde, fosil yakıt talebine ilişkin birçok gösterge, salgın öncesindeki durumuna geri dönüyordu. Doğal gaz talebi 2021'de 2019 seviyelerine yükseldi ve çalkantılı bir 2022'nin ardından şu anda istikrarlı seyrediyor. Tüm petrol ürünlerine yönelik küresel talebin geri dönmesi biraz daha uzun sürdü, ancak artık 2019 seviyelerine geri döndü; havacılık yakıtları en son toparlanan grup oldu. Kömür talebi ise pandemi sırasında düştü ancak 2022'de yeni bir rekor seviyeye ulaştı.
Küresel enerji krizinin aşırı dalgalanmasından bu yana enerji piyasalarındaki gerilimlerin bir kısmı 2023'te azaldı, ancak durum kırılgan olmaya devam ediyor. Enerji sistemini dönüştürmeye yönelik acil görev artık daha zorlu bir makroekonomik ve jeopolitik bağlamda gerçekleşmektedir. Fosil yakıt çağının zayıflıkları ve gezegen için yarattığı tehlikeler açıkça görülüyor ve ortaya çıkan temiz enerji ekonomisindeki fırsatlar hızla artıyor.
Ancak eski ve yeni enerji tedarik zincirlerinin dayanıklılığı, geçişlerin güvenliği ve karşılanabilirliğine yönelik riskler ve değişen iklimin çok ciddi etkilerinden kaçınmak için değişim sürecinin yeterince hızlı olup olmayacağı konusunda pek çok belirsizlik varlığını sürdürüyor.
Bu yazımıza konu olan Dünya Enerji Görünümün senaryoları, Uluslararası Enerji Ajansı tarafından 3 kategoride verilmektedir. Enerji piyasaları, politikaları ve teknolojilerine ilişkin en son verileri kullanan Uluslararası Enerji Ajansı, tüm bu önemli konulara ilişkin öngörüler sağlıyor. Bunu, enerji sistemlerini şekillendirmek ve enerjiyle ilişkili karbondioksit (CO2) emisyonlarını azaltmak için önümüzdeki yıllarda gerçekleştirilecek eylemlere ilişkin farklı varsayımları yansıtan senaryoları araştırarak yapıyor. Mevcut Politikalar Senaryosu (MPS)’daki öngörüler, farklı sektörler, ülkeler ve bölgelerdeki mevcut duruma dayalı olarak enerji ekonomisine yönelik mevcut gidişatın yönüne ilişkin bir fikir vermektedir. Açıklanmış Taahhütler Senaryosu (ATS), tüm ülkelerin ulusal ve bölgesel net sıfır emisyon taahhütleri de dahil olmak üzere arzu ettikleri hedeflere zamanında ve tam olarak ulaşması durumunda geleceğin nasıl farklı olacağını gösteriyor. Güncellenen 2050'ye kadar Net Sıfır Emisyon Senaryosu (NSES), küresel ısınmayı 1,5 santigrat derece (°C) ile sınırlamak için daha nelerin gerekli olduğunu gösteriyor.
Uluslararası Enerji Ajansına göre bu karmaşık ortamda, güneş enerjisi ve elektrikli araçların (EA'ler) öncülüğünde yeni bir temiz enerji ekonomisinin ortaya çıkışı, ileriye yönelik umut sağlıyor. Temiz enerjiye yapılan yatırım 2020'den bu yana %40 arttı. Emisyonları düşürme çabası önemli bir neden ama tek neden değil. Olgun temiz enerji teknolojilerinin ekonomik durumu güçlüdür. Enerji güvenliği de, özellikle yakıt ithal eden ülkelerde, endüstriyel stratejiler ve temiz enerji istihdamı yaratma isteği gibi önemli bir faktördür. Temiz teknolojilerin tümü gelişmiyor ve bazı tedarik zincirleri, özellikle de rüzgar konusunda baskı altında, ancak değişimin hızlanan hızına dair çarpıcı örnekler var. 2020 yılında satılan 25 arabadan biri elektrikliydi; 2023'te bu oran 5'te bir. 2023'te 500 gigawatt'ın (GW) üzerinde yenilenebilir enerji üretim kapasitesinin eklenmesi bekleniyor; bu yeni bir rekor. Güneş enerjisi dağıtımına günde 1 milyar dolardan fazla para harcanıyor. Temiz bir enerji sisteminin temel bileşenleri için üretim kapasitesi; Solar PV modülleri ve EA pilleri hızla yaygınlaşıyor. Bu ivme, Uluslararası Enerji Ajansının kısa süre önce güncellenmiş Net Sıfır Yol Haritasında küresel ısınmayı 1,5 °C ile sınırlandırmanın çok zor olduğu ancak hala açık olduğu sonucuna varmasının nedenidir.